In samenwerksonnet XX leende ik een regel uit het gedicht Zelfkant van Simon Vestdijk. Het rijmwoord was "halfland'lijkheid".
Frits Criens rijmde daarop "afstand'lijkheid", omdat rijmen op de nevenklemtoon -heid volgens hem niet was toegestaan. Dus niet gewoon kwijt, spijt, of zoiets.
Er ontstond een aardige discussie, die iedereen zelf kan nalezen.

Mijn idee was en is, dat rijm plaatsvindt op de laatste beklemtoonde lettergreep of dat nu een hoofd- of een nevenklemtoon is.
Sinds gisteren weet ik dat nevenklemtonen het niet overal even goed doen.
Ik ben het nog steeds niet eens met Frits, maar hij had wel een punt dat nevenklemtonen een moeilijkheid kunnen opleveren.
Dat blijkt uit het kwatrijn "Hechtgenoten" van Wim Meyles.

Vergelijk de volgende drie rijmpjes:
Een duif die zit te schijten op een tak
zorgt bij een picknick vaak voor ongemak

Zo'n schrille kreet wanneer je stem gaat zakken
behoort tot vlegeljarenongemakken

't Was mij te heet, ze noemen dit een plaknacht
die slapeloosheid, zweet en ongemak bracht
(Vrij naar Wim. Ik heb zijn beginregels verlengd, zodat alle voorbeelden een vijfvoetige jambe zijn.)


In de eerste 2 voorbeelden lijkt er geen vuiltje aan de lucht: ONgemak rijmt probleemloos op TAK, ONgemakken op ZAKken
Als mannelijk en vrouwelijk rijm werken, dan zou je denken dat alles in kannen en kruiken is.

Neen dus, dubbelrijm klinkt vreemd. Het lijkt of je "ongeMAK bracht" moet zeggen om te rijmen op PLAKnacht.
Eerlijk gezegd verbijstert dit me. Dubbelrijm is het mooie zusje van vrouwelijk rijm. Het blijkt een verwend nest, dat nevenklemtonen hooghartig terzijde schuift.

Merk op dat bovenstaande is geschreven voor tweelettergrepig metrum. Of voor drielettergrepig metrum hetzelfde geldt weet ik niet.
Frits toonde zich coulanter toen ik in mijn ollekebolleke Op het randje het rijmpaar kwijt/halflandelijkheid gebruikte.
Frits Criens schreef : Niels Blomberg schreef :
Met de kennis van nu valt de gekunsteldheid wellicht mee, maar zeker weten doe ik dat niet.

Dag Niels,

Je analyse van de drie rijmpjes van Win laat zien dat de kwestie inderdaad draait om de vraag, hoe sterk is een klank beklemtoond om rijmdrager te kunnen. Het antwoord in twijfelgevallen is voor ieder anders en daarmee subjectief. Ik meen dat ik ergens in de discussie de termen volbeklemtoond, halfbeklemtoond en zwakbeklemtoond heb gebruikt. Dat is een grove weergave van de werkelijkheid, want er zijn een heleboel nuancering in de mate van beklemtoning, al naar gelang de persoon die het woord hoort of uitspreekt. Voor mij krijgt 'land' in het -overigens vreselijke- woord halfland'lijkheid vanwege de elisie de absolute hoofdklemtoon en krijgen de twee volgende lettergrepen onvoldoende klemtoon om nog rijmdragend te zijn. Dat ligt voor jou en Remko anders. Dat is niet erg, lijkt me, maar als zo'n woord met een betwistbare beklemtoning in een estafettegedicht opduikt, leidt dat mogelijk tot problemen. Maar soms ook weer tot interessante uitwisselingen van gedachten en meningen.

Frits

Ik vraag me af of je hiermee wel een nieuw punt introduceert, Niels, en of problemen bij dubbelrijm niet gewoon een verlengstuk zijn van de eerdere discussie over halfland'lijkheid en afstand'lijkheid.

Ik zie het zo:

voorbeelden van 'perfect rijm': (5 sterren)
tak - gemak
ongemak - zongeplak (fictief woord: het zweten door zonnewarmte)
plaknacht - gemak bracht
afstand'lijkheid - halfland'lijkheid

voorbeelden van 'imperfect rijm':
tak - ongemak (in een 5-sterrensysteem zou ik dit 3 of 4 sterren geven)
plaknacht - ongemak bracht (2 of 3 sterren)
afstand'lijkheid - kwijt (1 of 2 sterren)

Ik noem dit voor het gemak even 'imperfect rijm', zonder te vervallen in waardeoordelen als 'goed' en 'fout'. Ik hanteer liever esthetische termen als 'mooi' en 'minder mooi'.

tak - ongemak: zou ik zelf als rijmpaar gebruiken.
plaknacht - ongemak bracht: prima voor een kwatrijntje; zou ik niet in een sonnet gebruiken.
afstand'lijkheid - kwijt: zou ik zelf zeker niet in een sonnet gebruiken.

Hartelijke groet,
Wim

Mijn buikgevoel: het ligt er ook aan hoe dicht de rijmklanken op elkaar staan. In het voorbeeld van het ollekebolleke staan de rijmklanken wat verder van elkaar af en valt het minder op. In het geval dat de rijmklank al op de volgende regel staat, valt het meer op en gaat het sneller storen.

Citaat: Dubbelrijm is het mooie zusje van vrouwelijk rijm.

Dag Niels,
Dubbelrijm is niet uitsluitend voorbehouden aan vrouwelijk rijm.
Kanon - salon - baron
markies - karbies
bordeel - formeel