Hoe heet de versvorm waarbij je een gedicht schrijft dat geheel uit regels uit andere (verschillende) gedichten bestaat? En daarmee bedoel ik niet plagiaat. Dat je een gedicht schrijft dat 'De moeder de vrouw' heet en dat dit gedicht dan precies uit de regels van 'De moeder de vrouw' van Nijhoff bestaat. Dat bedoel ik dus niet.

Dag Bas,

Volgens mij heet dat een Cento of lappendeken

Ik heb voor mijn bundel 'Het wak is gedicht' onder meer de 9 sonnetten uit de reeks 'De vervloekte' van Martinus Nijhoff bewerkt en er een 10e sonnet aan toegevoegd. Dit is een verzameling regels uit de eerste 9 sonnetten. Dat sonnet heb ik een 'sonnet cento' genoemd.

Met groet, Ben

De vervloekte (X) - sonnet cento

Een draaiorgel gilt 's middags in de straat,
Ik zie het zonlicht in de kamer branden
Gezichten, wringende van pijn en schande,
De donkre wind staat tegen mijn gelaat,

Mijn waanzin barst in lachend schreien uit.
Waarom een stervende vervloekte lacht.
Gekke gedaanten dansen door de nacht –
Als nu ik je gebroken oogen sluit.

De dood heeft in je stem tot mij gesproken,
Ze glimlacht, maar het is een droevig stijgen.
Ik werd zoo heerlijk door je kracht gebroken.

Sterven we juichend den triomf der daad,
Het is mijn wil die dezen moord begaat.
Ik glimlach in een nacht van dreigend zwijgen.

Ja! Cento, dat zocht ik. Ik kon er maar niet opkomen. Dank je wel.
De lappendeken als term kende ik niet, is dat ook een gebruikelijke term?

Tekst overgenomen uit een masterscriptie (het is even googelen maar dan heb je ook wat...)

"Cento’s zijn gedichten die volledig bestaan uit letterlijk overgenomen of lichtelijk aangepaste verzen van Homerus of Vergilius. Cento is een Latijns woord en betekent letterlijk ‘lappendeken’. De naam cento is daarom zeer toepasselijk want een cento bestaat (net zoals een lappendeken) uit allemaal kleine stukjes (die allemaal een verschillende oorsprong kunnen hebben). De eerste cento’s in het Latijn hebben meestal mythologische onderwerpen."

Een mooie cento van Gerrit Komrij: klik.

"Ik ben geboren in Apeldoorn" (Groot parodieënboek) bevat een hoofdstuk, nou ja, hoofdstukje, dat aan cento's is gewijd.
'Lappendeken' is geen officiële term.
Zie voor meer informatie over de cento het Letterkundig Lexicon van de dbnl:
www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_00668.php
met dit vierregelige exemplaar van Michel van der Plas, gezonden door Wim Sonneveld(aanvulling schrijver dankzij Remko Koplamp):

Zie de maan schijnt door de bomen,
O als eieren zo groot.
Bij de muur van ‘t oude kerkhof
Schoon zijn vader ‘t hem verbood. 

Interessante scriptie over Cento Probae. Ik wist dat Gerrit Komrij ooit zo'n gedicht geschreven had, maar als je niet op de juiste term kunt komen, dan zoekt het zo rottig.

Bedankt allemaal.

Inge Boulonois schreef :
Oef !
Net zoals bv Wikipedia is ook DBNL niet altijd betrouwbaar in de informatie die wordt vermeld.
De in DBNL geciteerde tekst is weliswaar gezongen door Wim Sonneveld maar de tekst is geschreven door Michel van der Plas. Het is afkomstig uit het nummer “Frater Venantius”. Hieronder het couplet:

Ziet de lelies rustig dromen,
Ziet hoe ’t dartel bijtje doet.
Ziet, de maan schijnt door de bomen
Schittert in de zonnegloed
Moeder de kat heb jongen gekregen
O, als eieren zo groot
Bij de muur van 't oude kerkhof
Schoon zijn vader t hem verbood

(Uit: "Moeder ik wil bij de revue, Nijgh & van Ditmar 2006) - In andere boekjes zoals bv in "Van veel te veel een spaarzaam deel" van Frank Verhallen kom ik nog uitgebreidere varianten tegen zoals:

Ziet de lelies rustig dromen,
ziet hoe ’t dartel bijtje doet.
’t Hijgend hert, der jacht ontkomen,
schittert in de zonnegloed.
Laat de alleluia’s stromen
in het heilwit avondrood
Ziet, de maan schijnt door de bomen,
o, als eieren zo groot.

Laat een lied uw hart doorklinken
en uw dag verliest zijn steen.
Sikkels blinken, sikkels klinken,
vliegen als een schaduw heen.
Niets te mokken, niets te maren,
niets te druilen van verdriet.
Uren, dagen, maanden, jaren
mist men een, twee pruimpjes niet.
*
Een grappige cento ken ik o.a. nog uit het boekje “O, reisgenoten op dit narrenschip” (de geestigste gedichten uit vijftig nummers van de Tweede Ronde, uitg. Bert Bakker 1993.)

Mathilde

In 't huis mijns vaders waar de dagen trager waren
(En dan: wat is natuur nog in dit land?)
Staan wetten in de weg en praktische bezwaren -
Ik heb een ceder in mijn tuin geplant!

Er loopt een kind met lange ruige haren.
Zij kent de onderkant van kast en ledikant.
Men meet de dood soms na bij vol verstand
En wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.

'k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid,
Zoo zeker als de bloemen wederkomen
En voor den uchtend van haar bloei vergaan.

Ik houd het meest van de halfland'lijkheid.
Een tent werd door de stormwind meegenomen:
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!

Dr. Who

Wat opvalt in de Cento’s die hier afgedrukt zijn, is dat de samenhang van de geciteerde regels ver te zoeken is. Zoals;

In 't huis mijns vaders waar de dagen trager waren
(En dan: wat is natuur nog in dit land?)

Hier zie ik wel enig verband;

Zoo zeker als de bloemen wederkomen
En voor den uchtend van haar bloei vergaan.

Het zou m.i. mooi zijn een Cento samen te stellen dat logisch in elkaar steekt.

Ben ik met je eens, Bas.
Zie de maan schijnt door de bomen, o als eieren zo groot klinkt ook niet logisch.

Dat is helemaal waar Bas (en Inge).
Aan de ene kant is een consistent verhaal het streven.
Aan de andere kant is het leuk wanneer er regels aangehaald worden die veel poëzieliefhebbers (direct) herkennen.

Ik heb ooit eens, lang geleden, onderstaande cento gemaakt:

Cento

Met ogen, die verstrakken in een staren
Als alles raast en kolkt en kookt en spat
‘t Weerbarstig kuifje slecht gekleurde haren
Gaat elke week de idioot naar ‘t bad

-Vrees niets, kindlief, al heeft hij naakte benen:
Voor zoveel botten, spieren, zweet, ruim baan!
O, als ik troosten kon, dan kon ik wenen
Gelijk een spelend kind, in zoete waan,

Wordt liever kind: twee beentjes en wat rood;
Hangende handen. Lusteloze voeten.
Met ogen zo onpeilbaar diep en groot

De klok tikt, tikt, slaat, tikt tot half-zes slaat
Ik vrees mijn laatste knik om u te groeten:
Domweg gelukkig, in de Dapperstraat


regel 1. Henk Fedder - Joods kind
regel 2. Gerrit Komrij - Chaos 3
regel 3. C.J. Kelk - Het rechte rugje
regel 4. M. Vasalis - De idioot in het bad
regel 5. Willem Elsschot - Moeder
regel 6. H. du Perron - De vooruitgang
regel 7. Leo Vroman - Voor wie dit leest
regel 8. Hélène Swarth - De pop
regel 9. J.A. Emmens - Voor de kade
regel 10. Michel van der Plas - Uit Warschau
regel 11. Driek van Wissen - Joris
regel 12. Martinus Nijhoff - Awater
regel 13. Jotie ‘t Hooft - Dood, donkere dader en zachte hand
regel 14. J.C. Bloem - De Dapperstraat


Leuker vond ik het om deze te maken. Een min of meer vrij gedicht:

Cento

Je hebt goddank twee goede longen, want
Een vrouw beminnen is
Fietsen op de Mont-Ventoux
Nauw zichtbaar wiegen
In eindeloze deining

Door zolderramen langs de lucht bewegen
Langzaam over verdronken sterren varen
Traag door oneindig laagland gaan
Vliegen als een schaduw

Een vrouw beminnen is
Een daad van bevestiging
Van al de dingen, die ‘k in dromen zocht

Een glimlach op ’t gelaat
Domweg gelukkig
Tussen droom en daad

Met dank aan resp.: Gerrit Komrij (r.1), Ed Hoornik (r.2 en 10), Jan Kal (r.3), Willem Kloos (r. 4 en 5), J.C.Bloem (r.6 12 en 14), Martinus Nijhoff (r.7), Hendrik Marsman (r.8 ), Rhijnvis Feith (r.9), Remco Campert (r.11), Edgar du Perron (r.13), Willem Elschot (r.15).

Je moet toch bijzonder belezen zijn om een rijmend en metrisch Cento te schrijven. Dat alleen is al een compliment waard.

Valt best mee, Bas

Je koopt een boekje: 200 sonnetten. Achterin vind je een index met eerste dichtregels. Je gaat er een avondje voor zitten en voilà, een Cento is geboren
Dat heb ik omstreeks 1985 een keer gedaan en dit was toen het resultaat.

Het ding loopt mank aan inhoud en regellengte, maar het is nog maar de vraag is of dat een vormeis is of niet.

Hartelijke groet,
Ben

Eerste zinnendicht

Sonnetten hier, sonnetten daar!
Herinner mij, ik heb mij neergeschreven
De laatste daad, die zin gaf aan je leven
Mijn kleine moeder met je rode haar.

Ik ging naar Bommel om de brug te zien
Wanneer des nachts de donkre vogels komen
Wanneer de vorst des lichts slaat aan de gulden tomen
Nu ik een baan heb en mijn brood verdien.

Het middelpunt van het huis: een chaise percée
Haarlemmer olie, Ferro Roosvicee?
Lief, onze liefde begon gelijk op enen tijd

De avond kwam: de avondspin
Gestadig in ’t werk tot nut van ’t huisgezin
‘k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid.

*
N. Beets: Sonnetten I
Han Andreus: Sonnet 39
P. Coret: Dies irae
A. Marja: Moment sentimental

M. Nijhoff: De moeder de vrouw
K. Schuur: Het kind en ik
P.C. Hooft: Wanneer de vorst des lichts…
Driek van Wissen: Broertje dood

J. Kuiper: Dejeuner
J. Kal: Therapie
L. de Heere: Aan mijne vrouw

M. Vasalis: De weg terug
J.C. de Lannoy: De volmaakte man
J.A. Dèr Mouw: ‘k Ben Brahman

Dat 'valt best mee' laat ik voor jouw rekening, Ben. Sowieso is her arbeid. Goed, rijm en metrum, maar voor de rest hangt het als los zand aan elkaar.

Als ongeletterde in de zin van de 'technieken' van de dichtkunst in al zijn vormen zou ik hierop
willen zeggen: " een soort van incest/ gebruiken/ samendoen.. kan óók wel eens mooi zijn"
Mag dat ?