Een vraag over glijdend/onzijdig rijm en aantal voeten in een regel.

Men zou in 't bijzijn van de kleine kinderen
de alcoholconsumptie moeten minderen.

Ik begrijp dat deze regels in het type vijfvoetige jambe, eindigend met onzijdig rijm, zijn geschreven. Klopt?

Dit is het gedicht Zelfkant van Vestdijk, waaruit voor samenwerksonnet XX de eerste regel werd geleend:

Ik houd het meest van de halfland'lijkheid:
Van vage weidewinden die met lijnen
Vol waschgoed spelen; van fabrieksterreinen
Waar tusschen arm'lijk gras de lorrie rijdt,

Bevracht met het geheim der dokspoorlijnen.
Want 'k weet, er is daar waar men 't leven slijt
En toch niet leeft, zwervend meer eenzaamheid
Te vinden dan in bergen of ravijnen.

De walm van stoomtram en van bleekerij
Of van de ovens waar men schelpen brandt
Is meer dan thijmgeur aanstichter van droomen,

En 't zwarte kalf in 't weitje aan de rand
Wordt door een onverhoopt gedicht bevrijd
En in één beeld met sintels opgenomen

Dit gedicht samen met onze discussie over halfland'lijkheid geeft mijn dilemma aan:

1. halfland'lijkheid: mannelijk/staand rijm, vierde en vijfde jambe in de regel. Voor regels die erop moeten rijmen zijn alle rijmwoorden in de positie van de vijfde jambe in de regel eindigend op de klank eid een goede kandidaat. Maar Vestdijks keuze voor eenzaamheid in r.7 is strikt genomen niet goed; de h wordt immers herhaald en dus is het rijk rijm. Als dat zo is, dan zijn de rijmwoorden vijand'lijkheid en afstand'lijkheid e.d. (zoals gebruikt in het Ss XX) ook rijk rijm.

2. halfland'lijkheid: onzijdig/glijdend rijm, vierde jambe in de regel. Maar Vestdijks vers is een sonnet in vijfvoetige jambes. Als het woord gezien wordt als een woord met een onzijdig/glijdend staartje, dan zijn er maar vier jamben in de regel. En dat geldt dan ook voor de regels in Ss XX met de eerdergenoemde woorden die erop rijmen.

Dilemma voor wat betreft Zelfkant en ons Ss XX: Ze bevatten OF rijk rijm, OF ze zijn sonnetten met afwisselend vijf voeten en vier voeten.

Wie helpt er met het scheppen van helderheid in dezen?

Ik zie het zo, Hendrikje.

Halfland’lijkheid – eenzaamheid in het sonnet van Vestdijk is idd rijk rijm.
Een andere uitgang op ‘ijt’ had hier mooier geweest.

Halfland’lijkheid - afstand’lijkheid – in het samenwerksonnet xx is een voorbeeld van z.g. dubbelrijm. Engels dubbelrijm in dit geval. (in het Engels dubbelrijm wordt er op de voorlaatste beklemtoonde lettergreep gerijmd en blijft de laatste berijmde lettergreep gelijk).
We spreken dan niet meer van rijk rijm.

Ah ja, dat lost het dilemma op. Dank, Remko!

Engels dubbelrijm, ik had er nog nooit van gehoord. Ik googelde het even en de eerste link die bovenkwam was een draadje hier op HVV van bijna vijf jaar geleden waarin Niels de boel keurig op een rijtje zet. (Toen was ik nog niet aan boord) Zo zie je maar weer.

link

Dag Hendrikje en Remko,

N.a.v. het woord halfand'lijkheid en de daarop volgende disciussie formuleert Hendrikje haar dilemma: Wisselt Vestijk regels van vijf voeten af met viervoeters? Het antwoord daarop ligt in de vraag of HEID voldoende klemtoon heeft om rijmdragend te zijn. De discussie daarover is onlangs uitbundig gevoerd. Een algemeen gedragen antwoord is niet gegeven. De term Engels dubbelrijm lost m.i. niks op. Mij lijkt dit zo'n kwestie waarin iedereen maar zijn eigen keus moet maken. Voor mij is HEID in dit woord onvoldoende rijmdragend. En dus rijmen voor mij Halfland'lijkheid en Degelijkheid niet op elkaar. Ook niet een beetje.

Groetjes,
Frits

Dank Frits voor jouw duit in het zakje. Ja, ik heb de discussie gevolgd, vandaar de vraag.

Voor het sonnet Zelfkant lost de term Engels dubbelrijm niets op. Vestdijks rijmwoorden, resp. halfland'lijkheid - rijdt - slijt - eenzaamheid - blekerij - bevrijd gaan allemaal uit van een voldoende klemtoon op de [-eid]-klank om het sonnet volledig in vijfvoetige jambes te laten zijn. Met rijk rijm en zelfs assonantie-rijm (blekerij). Is dat fraai? Vestdijk vond zelf blijkbaar van wel.

Voor wat betreft Ss XX verwijst Remko naar Engels dubbelrijm. En ik denk dat hij gelijk heeft dat halfland'lijkheid en de geopperde rijmwoorden (zoals bijv. afstand'lijkheid, vijand'lijkheid, schand'lijk feit, ingewand'lijkheid, buitenhuwlijksband'lijkheid) onder die definitie vallen: Ze rijmen met de klank [-an] en het staartje d'lijkheid is steeds hetzelfde, met tweede klemtoon op -heid. Degelijkheid valt er idd niet onder (maar die zat ook niet is Ss XX).

Is Engels dubbelrijm fraai en kan het een volwaardige plaats innemen in het Nederlandstalige light verse? Hier op deze site is er alvast een heel samenwerksonnet omheen geschreven. Uiteindelijk best een grappig sonnet. Ikzelf moest er erg aan wennen (een draak van een woord vond ik het eerst). Maar ach, mijn eerste slok wijn vond ik ook maar niks.